Delen
Of je het nou letterlijk neemt of figuurlijk, voor een duurzame energievoorziening in onze regio moeten we onze energie bundelen. Aan de ene kant is het nodig om vraag en aanbod zo dicht mogelijk bij elkaar te brengen. Lokaal opwekken, gebruiken én delen dus. Aan de andere kant is iedereen speler in het energiesysteem van de toekomst. Overheden, bedrijven, inwoners, netbeheerders en energiecoöperaties; we moeten het met z’n allen doen.
Anne van Eck is programmamanager energiesysteem van de toekomst bij de Regio Stedendriehoek. Met collega’s en de eerder genoemde samenwerkingspartners werkt zij aan het Regionaal Programma Energiesysteem (RPE), voorheen Regionale Energie Strategie (RES). Het doel is een betaalbare, betrouwbare en duurzame energievoorziening voor de regio. Energie die nodig is om te wonen, te werken en ons te verplaatsen. Vijf elementen zijn hierbij van belang: vraag, aanbod, opslag, transport en flexibiliteit. Anne licht toe: “We denken na over buffering en opslag voor als de zon niet schijnt of de wind niet waait. Ook vragen we ons af hoe we de energievraag kunnen verminderen. En hoe we energie van A naar B krijgen op een slimme, betaalbare en duurzame manier. Hoe zorgen we dat er flexibel vermogen is, aan vraag- én aanbodkant? Wat aanbod betreft, gaat het programma trouwens over alle mogelijke energiebronnen. Zon en wind, maar ook warmte uit de IJssel of een rioolwaterzuivering.”
De vijf elementen van het energiesysteem komen terug in het Regionaal Programma Energiesysteem, dat eind van dit jaar wordt vastgesteld. “Dan staan de uitgangspunten, afspraken en kaders waarbinnen we samen werken aan de energietransitie vast”, vertelt Anne. “We maken nog geen keuzes over wat waar moet komen, het ruimtelijke vraagstuk is de volgende stap. Gemeenten kiezen dus zelf: welke bronnen willen we in de energiemix? En waar zetten we die neer? Waar is ruimte voor nieuwe bedrijventerreinen en wat moeten we regelen als we een smart energy hub willen maken?”
De ontwikkeling van smart energy hubs is een inspirerende. Want hoewel de kaders van het energiesysteem van de toekomst eind 2025 worden vastgesteld, gaan we ondertussen vol energie door in de regio met de realisatie van mooie projecten. Zo bouwt bedrijventerrein De Mars in Zutphen een smart energy hub. Hierin komen diverse energiestromen (zon, wind, warmte) samen in een decentraal netwerk. Door gezamenlijk energie te maken, te delen en te gebruiken, kunnen bedrijven op De Mars weer groeien en kunnen nieuwe bedrijven zich vestigen. Uiteindelijk kan op en rond De Mars misschien wel de helft van alle benodigde energie voor Zutphen opgewekt, opgeslagen en verdeeld worden. Anne: “Smart Energy Hubs is één van onze regio deal projecten. We onderzoeken voor een aantal bedrijventerreinen en gebieden of we een energiehub kunnen realiseren. Dat is een nieuwe manier van denken, ook voor de netbeheerders, maar daarin werken we heel goed met hen samen.”
“Een goede samenwerking is van groot belang in dit soort projecten”, zegt Relatiemanager Publieke Sector Mariëlle Alberda-Huuskes van Liander. “Door gezamenlijk energie op te wekken, te gebruiken en te delen, bieden energiehubs een duurzame en kostenefficiënte oplossing voor de energievraag van nu en de toekomst. Ze helpen bedrijven om hun energiegebruik te optimaliseren, duurzaam te ondernemen en bieden ruimte voor nieuwe initiatieven. Ze vormen een oplossing waarbij de randvoorwaarden van flexibiliteit en samenwerking centraal staan.”
Een smart energy hub is een voorbeeld van een lokaal energiesysteem. Dat kan op bedrijventerreinen, maar ook in wijken en buurten van een gemeente. Els Holsappel weet er alles van. Zij is bestuurder van energiecoöperatie BrummenEnergie, voorzitter van regionale coöperatie Energie Samen Stedendriehoek en vertegenwoordigt de energiecoöperaties in de RES-regio.
Els: “Vanuit het idee Local4Local werken we als energiecoöperaties hard aan duurzame energie tegen een eerlijke en stabiele prijs. We proberen de energie zoveel mogelijk lokaal op te wekken en te gebruiken, dus onafhankelijk te zijn van de markt. Hoe meer je gelijktijdig opwekt en verbruikt, hoe goedkoper het is. Dat gaat het net niet op. Ondertussen zijn er dertig coöperaties in Nederland bezig met dit concept, waarvan drie coöperaties uit de regio: LochemEnergie, ZutphenEnergie en deA in Apeldoorn.”
Naast de betaalbare prijs die het lokaal opwekken en gebruiken van energie oplevert, maakt het ons ook minder kwetsbaar. Anne: “Stel dat een nationale energiecentrale uitvalt, dan hebben we hier in de regio onze eigen energiebronnen. Door een lokaler en meer verspreid energiesysteem zijn we dus weerbaarder.”
Een nieuw fenomeen zijn de energiegemeenschappen. Die krijgen per 1 januari 2026 in de Energiewet een plek, vanuit de Europese Unie. In een energiegemeenschap neemt een buurt, wijk of dorp de regie over de eigen energievoorziening. Zowel voor de opwek en levering van duurzame stroom als voor de warmtevoorziening. Inwoners, ondernemers, maatschappelijke instellingen en overheden wekken gezamenlijk energie op, slaan die op en delen die met elkaar. Leveren de zonnepanelen van buurman Ad energie op, maar gebruikt Ad die energie niet direct? Dan kan buurvrouw Alie de wasmachine aanzetten op de zonne-energie van Ad.
Als lid van zo’n energiegemeenschap hoef je niet per se heel actief te zijn, geeft Els aan. “Meestal staan er in een wijk of buurt een paar mensen op die de zaken regelen. Die helpen hun buren, die vervolgens maar een paar dingen anders hoeven te doen. Als lid van een energiegemeenschap heb je allemaal één stem. Heel democratisch. Als je wil, ga je naar de Algemene Ledenvergadering, maar dat hoeft niet. Het gaat erom dat we met elkaar anders gaan denken en handelen als het gaat om energie. Iedereen kan daaraan bijdragen.”
Els Holsappel ziet voor de energiecoöperaties een belangrijke rol in dit verhaal: “De meeste energiecoöperaties in onze regio zijn al twaalf jaar actief en stellen die ervaring heel graag op grotere schaal beschikbaar in de gemeente. Daarom willen we ons doorontwikkelen naar energiegemeenschappen op gemeentelijk niveau. Om samen met de gemeente in wijken en buurten te onderzoeken: wat is hier aan opwek en wat is de energievraag? Hoe brengen we dat zoveel mogelijk met elkaar in balans? Hebben we extra opwek of opslag nodig? Doen we dat met een buurtbatterij? We zijn blij dat onze regio vooruitstrevend is en wij worden gezien als een belangrijke partner van de overheden.”
Bekijk hoe er op Teuge gewerkt wordt aan een energiegemeenschap
Om van aardgas af te raken zijn er in de regio Stedendriehoek mooie initiatieven op het gebied van warmtewinning. Zo is de gemeente Apeldoorn bezig met een warmtecentrale voor het maken van duurzame warmte uit de rioolwaterzuivering. Uit onderzoek blijkt dat er genoeg warmte is om in de toekomst bijna 50.000 gebouwen in Apeldoorn duurzaam te kunnen verwarmen via gekoppelde warmtenetten. In Zutphen zetten de gemeente, Alliander en Rijkswaterstaat aquathermie in voor een warmtenet, met warmte uit de IJssel. Allereerst om 700 woningen en gebouwen in de Componistenbuurt aan te sluiten, maar op termijn groeit dit naar 5000 woningen.
De energie bundelen, dat doet ook de regionale coöperatie Energie Samen Stedendriehoek. Die coöperatie is opgericht om de lokale energiecoöperaties verder te versterken en te professionaliseren. Opdracht van de Regio Stedendriehoek aan Energie Samen Stedendriehoek: ondersteun het MKB bij verduurzaming. Een logische stap, vindt Els Holsappel. “Alle energiecoöperaties werken al met energiecoaches die de wijken ingaan, om mensen thuis te adviseren over energiegebruik en besparing. In die wijken zijn ook veel winkeltjes, kantoren, een tandarts. Die bedrijven kunnen wij ook helpen met vragen over verduurzaming. Er is nu een regionaal loket, waar zowel inwoners als kleine bedrijven zich kunnen melden: Energieloket Stedendriehoek.”
Els en Anne kunnen beamen: er zit veel energie in de regio, op weg naar het energiesysteem van de toekomst. Met succesvolle, innovatieve projecten en diverse zonneparken en windmolens in lokaal eigendom is er een mooie basis om mee verder te gaan. Wat zijn nou de grootste uitdagingen?
Anne: “Netcongestie is natuurlijk een mega-uitdaging. We willen elektrificeren, maar het elektriciteitsnet zit op slot. Aan de andere kant dwingt dat ook tot nieuwe, slimme oplossingen. Bedrijven die willen uitbreiden of verduurzamen, nemen bijvoorbeeld een groepscontract of kijken of ze zelf energie kunnen opwekken of opslaan. Die oplossingen zijn de eerste tekenen van het energiesysteem van de toekomst. Natuurlijk moeten we het net ook verzwaren, maar hoe slimmer en lokaler we omgaan met deze uitdaging, hoe goedkoper die netverzwaring blijft. Dus netcongestie heeft wat mij betreft echt twee kanten.
Een andere grote uitdaging: waar gaan we ruimte vinden voor dit energiesysteem? Als het Regionaal Programma Energiesysteem eind van dit jaar is vastgesteld, gaan we met het ruimtelijke vraagstuk aan de slag. Omdat het energiesysteem lokaler wordt, gaat het dichter bij huis meer ruimte innemen. Niet meer alleen die paar grote centrales ergens ver weg.”
“Als netbeheerder heeft Liander een goed beeld van de mogelijkheden van het lokale energienet”, zegt Relatiemanager Publieke Sector Mariëlle Alberda-Huuskes van Liander. “Naast uitbreiding werken we ook aan oplossingen om het elektriciteitsnet beter te benutten door het slimmer te gebruiken. Flexibiliteit speelt hierin een grote rol net als het combineren van zon en wind en het gebruik van opslag. Zo kunnen meer partijen gebruikmaken van de ruimte op het stroomnet.”
Mocht het nog niet duidelijk zijn: iedereen kan iets doen voor een toekomstbestendig energiesysteem. Op welke manier dan ook. Anne: “Het vraagt om bewustwording en gedragsverandering. De vanzelfsprekendheid dat stroom via je stopcontact in huis komt, verandert. Zonnepanelen op je dak lijkt minder interessant nu de salderingsregeling stopt in 2027. Maar als je je eigen gedrag zo kan aanpassen dat je de stroom verbruikt op het moment dat het wordt opgewekt, dan gaat nog steeds je energierekening omlaag. Bedrijven kunnen met andere bedrijven in gesprek over het delen van capaciteit. Of een initiatief starten om hun energievoorziening anders te regelen.”
Wil je advies of ondersteuning? Klop aan bij het Energieloket Stedendriehoek. Of bij het energieloket van jouw gemeente.
