Warmte uit water is een veelbelovende duurzame energiebron. “Het zou mooi zijn als we er 20% van de woningen mee kunnen verwarmen.” Marja Hamilton en Wouter Kamp leggen uit hoe het werkt en wat er al gebeurt op dit vlak.
Van aardgas naar aquathermie
De IJssel is van grote waarde voor de regio. Zij oefent een grote aantrekkingskracht uit op toeristen en recreanten en is een belangrijke goederentransportroute en aanvoerroute van zoet water. In de toekomst zal de IJssel nog een functie vervullen: de warmte uit de rivier zal huizen en gebouwen gaan verwarmen en verkoelen.
Toen Marja Hamilton, afzwaaiend projectleider Self Supporting River System van RWS, zich acht jaar geleden ging verdiepen in warmtewinning uit water wist ze direct dat dit een kansrijk duurzaam alternatief was voor aardgas. “Aquathermie, zoals de techniek officieel heet, is betaalbaar, efficiënt en duurzaam.” Sindsdien draagt Marja -samen met haar collega’s bij RWS en Alliander -bij aan initiatieven op dit gebied. “Er was en is nog steeds vooral veel aandacht voor duurzame energiebronnen voor elektriciteit. Maar de kosten voor elektriciteit bedragen maar éénderde van de energierekening. Tweederde gaat naar verwarming van de woning via aardgas. Terwijl we daar juist van af moeten. Het werd hoog tijd om initiatieven daarop te versnellen.”
Aquathermie in de praktijk
Aquathermie neemt momenteel een enorme vlucht en kan een waterbron zijn voor een warmtenet. Dat werkt als volgt: met een warmtewisselaar wordt warmte uit oppervlaktewater gehaald, uit een plas of een rivier. Vervolgens wordt het opgewarmde water door een centrale warmtepomp geleid. Dat gaat het warmtenet in waarmee woningen en gebouwen worden verwarmd. Voor huishoudens verandert er weinig: alleen de cv wordt vervangen door een veel kleinere afleverset met warmtewisselaar. Die verdeelt de warmte over de verwarming en warm water. Afgekoeld water loopt vanaf het huis weer terug naar de centrale warmtebron. Een belangrijk voordeel van aquathermie is dat er, in vergelijking met bijvoorbeeld een individuele waterpomp, minder elektriciteit nodig is om het water op de juiste temperatuur in de huishoudens te krijgen.
Voordelen collectief warmtenet
Wouter Kamp, warmtecoördinator voor de regio Stedendriehoek, benadrukt de voordelen van auquethermie in combinatie met een collectief warmtenet: “Als particulieren hun huizen met een individuele warmtepomp willen verwarmen is er per woning een opwarmer nodig. Dat is inefficiënt en zorgt voor piekbelasting in het energieverbruik. Met een collectief warmtenet kunnen we de pieken uitsmeren waardoor we beter gebruikmaken van het elektriciteitsnet.”
Overigens is het niet zo dat aquathermie nu in rap tempo zal worden ingezet. De maatschappelijke kosten voor de infrastructuur en het systeem zijn weliswaar lager dan voor particuliere systemen, maar door de huidige wet- en regelgeving is dat nog niet zo voor de eindgebruiker. Marja: “De techniek voor aquathermie is er, en die is helemaal niet zo moeilijk. Maar voor veel stakeholders die betrokken zijn bij de realisatie ervan vormen de regels flinke belemmeringen.”
Daar wordt overigens wel aan gewerkt. Ook op bestuurlijk niveau worden keuzes gemaakt die de keuze voor een collectief warmtenet aantrekkelijker maken. Wouter: “Als gevolg van de netcongestie is het op dit moment moeilijk om een nieuwe aansluiting op het elektriciteitsnet te verkrijgen. Maar collectieve aansluitingen krijgen voorrang boven particuliere.”
Wachten tot de wet- en regelgeving aangepast is, is geen optie. Marja: “We moeten zorgen dat we klaar zijn om aquathermie in te zetten zodra de voorwaarden gunstig zijn. Daarom zijn koploperprojecten nodig, zoals die in Zutphen. Daar kunnen we veel van leren.”
Aquathermie in Zutphen
De belangstelling voor het aquathermieproject in Zutphen is dan ook groot. In dit leerproject van de gemeente en Warmte uit Water, een samenwerkingsverband tussen Alliander en Rijkswaterstaat, worden stappen gezet om aquathermie in te zetten voor een warmtenet. Allereerst om 700 woningen en gebouwen in de Componistenbuurt aan te sluiten, maar op termijn groeit dit naar 5000 woningen. De gemeente Zutphen verkent inmiddels samen met het Gelders Warmte Infrabedrijf de oprichting van een publiek warmtenetwerkbedrijf, dat de infrastructuur van het warmtenet aanlegt en beheert, en dat de aansluiting van woningen op het warmtenet realiseert.
Wouter: “In Zutphen is de samenwerking tussen stakeholders het verst. Voor de regio is het heel interessant om te zien wat daar gebeurt. Als warmtecoördinator wil ik de kennis die daar wordt opgedaan ontsluiten voor de rest van de regio. Zodat de geleerde lessen meegenomen worden bij nieuwe projecten. En die zullen volop komen: de IJssel en het Twentekanaal bieden deze regio veel kansen voor aquathermie.”
Kansrijk
Met aquathermie kan maximaal 40% van alle woningen in Nederland verwarmd worden. Daarnaast zijn andere regeneratieve bronnen nodig, zoals rest- of aardwarmte. “Mijn nieuwe credo hierbij is: als er energie dichtbij is, hoe kunnen we dat ontginnen?,” vertelt Wouter. “Dat idee is overigens niet nieuw. Denk aan de Veluwse sprengen (door mensen gegraven beken) voor watermolens. We zijn van heel veel dingen weggedreven die we vroeger normaal vonden. Maar daar gaan we naar terug.”
Marja gaat met pensioen en draagt haar kennis over, onder meer aan Wouter. Is ze hoopvol over de toekomst van warmte-energie? “Ik ben sowieso een optimist. Maar het zou van de zotte zijn als dit niet zou lukken. Ik zal heel blij zijn als we in de toekomst 20% van de woningen verwarmen met aquathermie. Om van het aardgas af te komen zullen we alle warmtebronnen nodig hebben. ”
